IRIS CHIC 

NINA SIMONE MEETS STANLEY KUBRICK 

Zal maar over je gezegd worden als vrouw, als man, als ‘in betweener’: ‘She was an anomaly!’ Ze/hij/het was een anomalie, of: ze/hij/het was een afwijking, aberratie. Het is de naam van tigste geur van het door Etienne de Schwardt in 2007 opgerichte Etat Libre Orange.

Om het overdreven te stellen (niet dat het écht interessant is): ik heb een haatliefde-verhouding met dit merk. De reden: lees mijn talrijke besprekingen van ELO erop na. Zoals zovele geuren had ik in 2019 ook van deze notie van genomen, maar me er niet in verdiept in verband met een tijdelijke olfactieve depressie en brood-op-de-plank-opdrachten. De geur kwam onlangs onverwacht een paar keer voorbij, toen ik me weer eens aan het verdiepen was in de ontwikkelingen van artificial intelligence (AI) betreffende geur.

Want She was an Anomaly is hiermee voor een gedeelte tot stand gekomen. In mijn betreffende artikel, schrijf ik dat deze ‘extra nieuwswaarde’ bijna in geen enkele recensie wordt vermeld, en dat ELO het zelf ook nauwelijks doet. Hier kom ik op terug: op hun site wordt het wel degelijk vermeld. Mijn haatliefde-verhouding borrelt ook in She was an anomaly naar boven – uitmondend in irritatie. De reden: de inspiratie is nogal heel vergezocht. Om maar eens een cliché te gebruiken: om op te vallen weten hippe merken (‘oude’ en nieuwe) vaak van gekkigheid niet wat ze moeten verzinnen. Dit verzon De Schwardt: ‘Een huwelijk van Nina Simone en Stanley Kubrick. Deze geur is aan ze opgedragen om hun talenten, hun afwijkingen van de norm, van de theoretische waarde, van het onverwachte te vieren’. 

Jezus, zo ken ik nog wel een paar, nee, een rits reeds van overleden kunstenaars die van de norm afweken, de rafelranden opzochten en ga zo maar grensverleggend door. Dat is namelijk een kenmerk van goede kunstenaars (die zich hier meestal niet op laten voorstaan). En die dan samensmelten in een nieuwe geur…  Men neme: Emilie de Châtelet en Jean-François de Saint-Lambert (heb net een BBC-podcast over deze wiskundigen/filosofen gehoord, vandaar, puur toeval). Naam: Science Defied. Ook bien étonnés de se trouver ensemble: Gala Dali en Roy Lichtenstein. Naam: Surreal Pop. Of laten we het bij de ons nog omringende levende bekende locals houden: Connie Witteman (geboren Freerecordshop) en Jonnie Boer – beide kunstenaars op hun gebied, toch? Naam: Taste (Less or More). Maar of de wereld hier nu op zit te wachten?

In ieder geval: het gebruik van AI bij deze geur is natuurlijk prikkelender dan de inspiratiebron. Want: kan een met data aangestuurde computer een geur verbeteren, aanscherpen of misschien wel afwijzen? Daniela Andrier zegt hierover: ‘Dit parfum is het resultaat van iets onverwachts. Ik speelde met Carto (de AI van ingrediëntenproducent Givaudan) dat mij formules suggereerde aan de hand van mijn voorstellen.’ Wat stelde ze voor? Haar geliefde en vertrouwde noten. Nou wil het geval dat ik haar in dit geval een beetje ken. Ze is dol op groene mandarijn, musk, iris en vanille (welke voor top notch-huizen werkende neuzen zijn dat nou niet?). Andrier vulde het aan met pruim, wierook, sandelhout en amber, en stelde dit aan Carto voor. Die antwoordde: ‘Iris en musk overdosen.’ Zo gezegd, zo gedaan. 

Het resultaat: een chique iris geur die voor Daniela Andrier een beetje een herhalingsoefening is en – daar gaat het nu om – ook zonder AI ook goed gelukt zou zijn. Chic, doordat de geur iets stoffigs – positief bedoeld – heeft, eigen aan iris. Amber geeft de iris warmte, sandelhout zachtheid. De musk is omhullend en verliest door deze amber en sandelhout toch niet zijn lichte animale noot. Herhalingsoefening: She was an Anomaly zweeft tussen Infusion d’Iris (2010) van Prada en Eau de Parfum van Tiffany & Co (2017) beide ook door haar gemaakt.

Benadrukt ze in Prada’s geur de frisheid van iris, lakt ze die dicht met musk en amber in Tiffany & Co, in She was an Anomaly geeft ze iris een klassieke nichebehandeling. Daar kleeft niets afwijkends aan. Ieder couturehuis met nichelijn en ieder zichzelf (en ander) respecterend nichehuis heeft een solifleur iris op het parfumprogramma. Dus vol en rijk, misschien kun je dat overdosed noemen. Maar daarmee is Andrier bekend gezien haar solifleurs die ze maakte voor de eerste nichelijn van Prada. She was an Anomaly is in feite, en dat is knap, hoe ik me de geur Grey Flannel, letterlijk als stof voorstel: zacht, warm, geruststellend, ‘zelfverzekerd omdat je lekker voelt’.

OUDE EN NIEUWE SAFFRAANKENNIS

EEN FRUITIGE OUDH, MAAR DAN…

HET CREËREN VAN EEN ZELDZAAM, ZEER ZELDZAAM SAFFRAANPARFUM

Vraag lukraak mensen met of zonder mondkapje – op straat, in een loungetent, bij de kapper, in de parfumerie, in de supermarkt – of saffraan ze iets zegt. Mede door de groeiende populariteit van tv-programma’s over koken en foodblogs, is de kans groter geworden dat ze inmiddels weten dat het een kruid is – officiële naam crocus sativis – dat aan de Milanese risotto zijn typische smaak en geur geeft. Oh ja, en natuurlijk dat het heel duur is, want handmatig geoogst. Saffraan is een verbastering van het Arabische ‘za’faran’, de oorspronkelijke habitat van saffraan, wat geel betekent. Vandaar.

Het werd door de middeleeuwse kruisvaarders (samen met onder meer hyacint, tulp, kamperfoelie) uit het ‘beloofde land’ meegenomen. Door schaarste en daardoor hoge prijs was het geliefd als parfum en geneesmiddel bij de snob-elite uit die tijd. Hierdoor was de verleiding voor vervalsing aanwezig. Dat kan het je niet meezitten: de Duitsers Findeker en Kölbele werden respectievelijk in 1444 en 1456 in Neurenberg tot de brandstapel veroordeeld omdat ze het niet konden weerstaan nep-saffraan te maken.

Let wel: goedkope saffraan bestaat niet. En dat geldt nog steeds. Ik heb in Spanje – tegenwoordig een belangrijk producent – menig zakje gekocht met echte saffraan op het etiket dat bij nadere inspectie gewoon koenjit (geelwortel) bleek te zijn. Ook een belangrijke klassieke kleurstof, maar toch echt anders van smaak en geur.

Maar hoe omschrijf je de olfactorische kwaliteit van saffraan? Ik zeg ‘altijd’ stroef, droog, hooiachtig, omfloerst, beetje ruw met een zoet ondertoontje – verroeste mimosa op een bepaalde manier. Laatste sluit wel aan bij omschrijvingen die ik op www al zoekende vind of saffraan synthetisch wordt verkregen. Het verwachte antwoord: jazeker. Het wordt op https://patents.google.com/patent omschreven als ‘metaalachtige honing met grasachtige of hooi-achtige tonen, bijzonder warm en aangenaam’.

Leuk die omschrijving ‘metaalachtige honing’. Verder lees ik: ‘Het pittige karakter heeft ook een licht balsemachtig mirre-aspect. Bovendien hebben de onderste tonen ook een cypriol-achtige nuance’. The good scents company schrijft: ‘Wat je echter moet onthouden, is dat saffraan tot 150 andere verbindingen heeft die het uiteindelijke aroma en de smaak creëren’.

Dit zegt Amouroud in verband met de geur Safron Rare: ‘De rijkdom rust rustig in de timide, paarse krokus – een bloem die een paar korte dagen bloeit. De rijke rode en geurige stigmata (hiermee worden de stampers bedoeld) zijn binnenin verborgen, drie per bloem. Zorgvuldig met de hand geoogst, worden ze in de zon gedroogd om hun kostbare, ongewone, zijdeachtige aroma te concentreren. De rijkdom van deze luxe noot is betoverend en lang houdend’.

WAT SAFRAN RARE IK EIGENLIJK?

Dit is een geur die misleidt. Wil zeggen: bij oppervlakkige kennismaking denk je, of althans ik: ‘Wat is er nu zo bijzonders aan deze fruitige oud?’ Wat denk ik te ruiken? Een chique variatie op de ‘fruichouly’ gedragen door ‘zwaar’ hout. En het oud ruik je wel heel snel, waardoor je de rest eigenlijk niet goed waarneemt.

Het is natuurlijk niet de bedoeling van een geur dat je alle ingrediënten afzonderlijk kunt ruiken of benoemen. Het gaat om het ‘totaalplaatje’ en of je dat dan lekker vindt of niet, of mwahhh. Maar heb je alle smaakmakers gelezen – fresia, bergamot, wierook, roos, geranium, cederhout, saffraan, centifoliaroos, jasmijn (uit Grasse), bezoïne, vetiver, sandelhout, vanille – dan wil je ze toch herkennen of herleiden. Ik althans.

Met heel veel moeite ruik ik de fresia. Maar het is eerder een notie van iets frisbloemigs tegen een donkere achtergrond: een frisse maan aan de nachtelijke hemel – zoiets. Dan door snuivend neem je wel goed de rozen en geranium waar. En die worden door de saffraan als het ware veredeld, de hoogte in geduwd. Hoe te omschrijven? De rozen worden zoeter maar niet te zoet, niet kermis. Worden zachter maar vallen niet in de vanille-valluik. Een de licht gekruide zoetheid van saffraan blijft ook op zichzelf staan. Wil zeggen: je neemt de saffraan ook solo waar.

De basis is eigenlijk het interessantst. Achter de chic-zwoele sluier van de ‘saffraanrozen’ neem je een stevige oud-noot waar die niet cliché zwaar en bombastisch is door vetiver en cederhout; dit hout maakt het oud op een of andere manier droger en helderder. En dan als alle ingrediënten zijn uitgewerkt, blijft een chique spoor achter van door fluweel ingepakt hout. En dan ruik je dus kwaliteit, dan ruik je dus niche. Oh ja, ik vergeet de ‘hele tijd’ dat het merk Amouroud een initiatief is van The Pefumer’s Workshop vooral bekend van Tea Rose.

FAMOUS DEAD PEOPLE PERFUME SOCIETY

HET EENDIMENSIONALE BESTAAN VAN HET VIOOLTJE

MIERZOETE GEUR VOOR EEN DROOMVERSIE VAN KEIZERIN ELIZABETH

Jaar van lancering: 2003

Ik snap het: ouders, opa’s en oma’s, tantes en ooms hebben het beste voor met hun kinderen/kleinkinderen, neefjes en nichtjes. Dus zo lang het kan, wordt de bikkelkeiharde wereld verpakt als een paradijs met Disney-slagroom overspoten. Meisjes zijn bijna verplicht om in roze tule naar balletles te gaan, jongens worden ‘pief, paf, poef, ik ben de cowboy en jij bent de boef’. Of kiezen ze allebei voor verfilmde strips- en Starwars-helden die – lekker handig in het huidig tijdsgewricht – vaak gender neutral zijn.

Geef de familie eens ongelijk: door eigen ervaring, schade en schande rijker, weet het dat slechts één speldenprik voldoende is om het sprookje uit elkaar te laten spatten. En – hellup, of juist niet? – de leeftijd wordt steeds meer naar beneden bijgesteld waarop de transformatie van droom, onwetendheid en onschuld naar de werkelijkheid en ‘facts of life’ plaatsvindt.

Mijn ‘reality check’ ontvouwde zich toen ik bij toeval op de televisie de film Ludwig (1972) van Luigo Visconti zag, ik denk op veertienjarige leeftijd. ‘Je weet wel’, die wereldvreemde koning van Beieren die onder nooit echt opgeklaarde omstandigheden het leven liet. Die Ludwig (II) was dus een volle neef van de in 1837 geboren Elisabeth Amélie Eugénie de Wittelsbach, keizerin van Oostenrijk en koningin van Hongarije. Die dus ook in deze film verschijnt.

Maar, het verwarrende: hoewel deze rol werd gespeeld door dezelfde Romy Schneider die ik alleen maar kende van – Kerstmis in, Kerstmis uit – Sissi (1955), Sissi, de jonge keizerin (1956) en Sissi, de woelige jaren (1957), speelde Romy Schneider voor mijn gevoel totaal iemand anders. Niet ‘mijn’ Sissi, die ondanks wat problemen met de Weense hofetiquette, toch een lekker comfortabel rijkeluileventje had gehuld in rozengeur en maneschijn met slechts af en toe en ver, ver op de achtergrond een hint duidend op ‘andere tijden’.

‘Achteraf’ bleek ze een mallotige, annorexia-healthfreak avant la lettre – 1,62 m, 41 kg; volgens Nicolas de Barry ‘de maten van een supermodel’ – die het ouder worden maar niet kon accepteren. Ze sloeg daar zover in door dat ze op een gegeven moment niet meer gefotografeerd wou worden en als ze zich bespied waande door een paparazzi avant la lettre, ze subiet een waaier voor haar gezicht toverde. En toen, oh tragiek, werd ze geëxecuteerd door een Servische vrijheidsstrijder. Dàt vertelden mijn ouders niet. Dàt toonde de Sisi-trilogie niet.

Deze diashow vereist JavaScript.

Ik heb het al eerder opgemerkt: naar bijna iedereen lid van de ‘Famous Dead People Perfume Society’ is wel een parfum vernoemd. Nicolas de Barry blinkt er in uit. En dan hebben we nog Histoires de Parfums en Parfum d’Empire (voor beide inmiddels niet meer de leidraad voor nieuwe geuren). Jardins Ecrivains vaart ook op deze golf. Google je een beetje, dan verbaas je je over (wel of niet gemaakte) geuren voor beroemde doden van bedenkelijke aard.

Ik wist dat Benito Mussolini een geurtje had die je tot verbazing van velen gewoon in zijn geboorteplaats kunt kopen. Adolf Hitler is inmiddels olfactorisch ook vereeuwigd. Maar ‘zijn’ geurtjes zijn eerder een makkelijke, carnavaleske ‘knip&plak’-grap. Het Spaanse Movistar TV pakte het serieuzer aan. Werkte in 2014 samen met parfumeur Mónica Ceño en WO II-expert Felipe Botaya om een olfactorische tentoonstelling te creëren met geuren geïnspireerd op de levens van Stalin, Hitler, Mussolini, Churchill, Roosevelt en Tōjō.

Dit valt dan natuurlijk direct onder de noemer kunst. Want zo gauw parfum het commerciële circuit verlaat en zich ‘anders’ presenteert, krijgt het dit predikaat. Zie ook: R(est) I(n) P(erfume). Alsof je op deze manier geur anders gaat ervaren. Want…

WAT SISSI L’IMPÉRATRICE IK EIGENLIJK?

… in dit geval blijft het een aangename viooltjesgeur. Niet meer en niet minder. Heel erg zoet met een groen vleugje en zoete afloop. Ik heb tientallen viooltjesparfums besproken. En ik zou Sissi L’impératrice tussen tien andere gelijkgestemden er waarschijnlijk niet tussen uitpikken. Een van de meest recente ‘full violet’-parfums waarschijnlijk evenmin: Virgin Violet (2019) uit Gucci’s The Alchemist Garden.

Want het nadeel/voordeel van viooltjesgeuren is dat ze vaak eendimensionaal ruiken; als soli-fleur houdt ze zich aan haar taak: ze overheerst door haar zoete, ietwat zuurtjesachtige toets. Ook al open je citroentjesfris, ook al combineer je haar met iris en pluk je wat viooltjesblad voor de groene noot: zoet moet ze blijven. Een van de beste voorbeelden: Grey Flannel (1975) van Geoffrey Beene – voor mannen dat wel (en nu voor een habbekrats te koop).

Sissi L’impératrice is zo’n geur is die je koopt omdat je eerder iets hebt met Sissi, dan met de geur zelf. Een souvenir die vooral aangeboden zou moeten worden (zou ik doen als producent) op strategische plekken waar ze veel kwam: Wenen en omstreken dus. Dat geldt voor zoveel geuren en andere souvenirs van leden van de ‘Famous Dead People Perfume Society’: uit sentimentele overwegingen worden ze aangeschaft (vaak na museumbezoek).

Trouwens, zou Ludwig II al een geurtje hebben gekregen? Hoe zou die ruiken? Ik denk in de richting van Grey Flannel. Und jawohl! Kuck mal! Aber Ich habe falsch gewählt. König Ludwig (ein Eau de Parfum) is ein Hesperide ‘mit Mandarine, Zitrone, Bergamotte, Lavendel, Minze, Jasmin, Rose, Maiglöckchen, Sandelholz, Zedernholz, Moo und weißer Moschus’ und kostet € 49,90 50ml.

Weer een ander verhaal: ik zag onlangs nog een andere (Duitse) verfilming op Youtube over König Ludwig II uit 1956 (haakte na tien minuten af) waarin hij Sissi (die totaal niet op de echte, Romy Schneider, leek) aan een klein boeketje oranjebloesem laat ruiken. Volgens mij in een van zijn kastelen in Beieren. Zou fleur d’oranger in die tijd al vanuit Frankrijk naar Beieren zijn geëxporteerd?